ΜΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ
Μια νέα έρευνα ομάδας επιστημόνων αποδεικνύει ότι η οικονομική κρίση έχει ήδη μετατραπεί σε επιδημιολογική και υγειονομική κρίση
Γράφει ο ΙΟΣ
Τις
μέρες που συμπληρώνονταν τρία χρόνια από την εξαγγελία της προσφυγής
της χώρας μας στον διεθνή μηχανισμό στήριξης δημοσιεύτηκε σε ένα
αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό διεθνούς κύρους μια μελέτη σχετικά με
τις συνέπειες της κρίσης και κυρίως της πολιτικής που εφαρμόζεται για
την αντιμετώπισή της. Η δημοσίευση της μελέτης αυτής προκάλεσε αίσθηση
σε όλο τον κόσμο. Εκτενή ρεπορτάζ σε διεθνή μέσα ενημέρωσης την
παρουσίασαν με τίτλους όπως «Η οικονομική κρίση πλήττει επιπλέον σοβαρά
την υγεία των Ελλήνων» ή «Μεγάλη αύξηση των αυτοκτονιών και των
δολοφονιών στην Ελλάδα μετά την κρίση».
Η μελέτη αυτή προέρχεται από το Ελληνικό Παρατηρητήριο για την Ιδιωτικοποίηση του Συστήματος Υγείας και υπογράφεται από τους καθηγητές και ερευνητές του ΑΠΘ Ηλία Κονδύλη, Στάθη Γιαννακόπουλο, Μάγδα Γαβανά, Αλέξη Μπένο και Ιωάννα Ιεροδιακόνου, καθώς και από τον Howard Waitzkin, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού. Τα συμπεράσματα αυτής της ανακοίνωσης επιβεβαιώνουν τους φόβους που είχαν διατυπωθεί από τους πρώτους μήνες της εφαρμογής του Μνημονίου και τη βίαιη περιστολή των δημόσιων δαπανών στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών.
«Η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει επηρεάσει την ελληνική οικονομία με πρωτοφανή ένταση», διαπιστώνουν οι ερευνητές, «καθιστώντας την Ελλάδα έναν σημαντικό τόπο όπου δοκιμάζεται η σχέση μεταξύ κοινωνικοοικονομικών καθοριστικών παραγόντων και της ευημερίας του πληθυσμού».
Τα πρώτα συμπεράσματα αφορούν το ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες στους άνδρες που αυξήθηκε κατά 22,7% και 27,6%, αντίστοιχα, μεταξύ 2007 και 2009. «Αλλά και οι ψυχικές διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών και τα λοιμώδη νοσήματα παρουσίασαν επιδείνωση των τάσεων κατά το 2010 και το 2011. Η χρήση της δημόσιας ενδονοσοκομειακής παροχής υπηρεσιών και η αξιοποίηση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αυξήθηκαν κατά 6,2% και 21,9%, αντίστοιχα, μεταξύ των ετών 2010 και 2011, ενώ οι συνολικές δαπάνες του υπουργείου Υγείας μειώθηκαν κατά 23,7% μεταξύ 2009 και 2011».
Μια υγειονομική κρίση
Πρόκειται
για φαινόμενα που θα έπρεπε κανείς να αναμένει: «Σε μια περίοδο
οικονομικής κρίσης, η αύξηση των αναγκών φροντίδας της υγείας και η
αύξηση της ζήτησης για δημόσιες υπηρεσίες συγκρούονται με τις πολιτικές
λιτότητας και ιδιωτικοποιήσεων, εκθέτοντας την υγεία του πληθυσμού στην
Ελλάδα σε περαιτέρω κινδύνους».
Η μελέτη αναφέρεται εκτενώς στις οικονομικές διαστάσεις της εφαρμογής των Μνημονίων και αναλύει τα πρώτα στοιχεία για την επίδραση της πολιτικής ακραίας λιτότητας στον χώρο της υγείας. Απευθυνθήκαμε στον Αλέξη Μπένο, καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, συντονιστή της επιστημονικής ομάδας που συνέταξε τη μελέτη και του ζητήσαμε να συνοψίσει τα συμπεράσματά της, σε συνδυασμό με νεότερα στοιχεία που έχουν προκύψει. Σύμφωνα με όσα μας είπε, στις σημερινές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες είναι ήδη δυστυχώς ορατά τα πρώτα σημάδια μετατροπής της τρέχουσας οικονομικής κρίσης σε επιδημιολογική και υγειονομική κρίση.
-Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η βρεφική θνησιμότητα, οι θάνατοι δηλαδή βρεφών κάτω του ενός έτους, αυξήθηκε στη χώρα μας κατά 51% μεταξύ 2008 και 2011 (από 2,65 θανάτους ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων το 2008 σε 4 θανάτους ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων το 2011), αντανακλώντας με άμεσο και ευθύ τρόπο την επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στην Ελλάδα.
-Σύμφωνα επίσης με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, η θνησιμότητα από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες στον γενικό πληθυσμό αυξήθηκε κατά 11,5% και 40% αντίστοιχα μεταξύ 2007 και 2010 (από 2,6 και 1,0 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους αντίστοιχα το 2008 σε 2,9 και 1,4 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους το 2010).
-Στον ανδρικό πληθυσμό παραγωγικής ηλικίας (κάτω δηλαδή των 65 ετών), ο οποίος και δέχτηκε τη μεγαλύτερη συγκριτικά πίεση της ανεργίας, οι αυξήσεις της θνησιμότητας από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες είναι σαφώς πιο έκδηλες. Μελέτη που αξιοποιεί στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τα έτη 1997-2009 είχε ήδη δείξει ότι το 2008 και το 2009 η θνησιμότητα από αυτοκτονίες, ανθρωποκτονίες και λοιμώδη νοσήματα στον ανδρικό πληθυσμό στην Ελλάδα ήταν σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με την αναμενόμενη βάσει των τάσεων θνησιμότητας της δεκαετίας 1997-2007, της δεκαετίας δηλαδή προ κρίσης. Νέα μελέτη της ίδιας ομάδας επιστημόνων που αξιοποιεί στοιχεία της Eurostat αυτή τη φορά για τα έτη 2000-2010 επιβεβαιώνει δυστυχώς τις τάσεις αυτές, καταδεικνύοντας ότι η θνησιμότητα από αυτοκτονίες στον ανδρικό πληθυσμό κάτω των 65 ετών αυξήθηκε κατά 20% μεταξύ 2007-2010.
Επιπρόσθετα, σε επίπεδο νοσηρότητας, μια σειρά ήδη δημοσιευμένων μελετών καταγράφει τη σοβαρή επιδείνωση της επίπτωσης των ψυχικών και λοιμωδών νοσημάτων στον γενικό πληθυσμό της χώρας:
-Τα αποτελέσματα τριών πανελλαδικών τηλεφωνικών ερευνών έχουν ήδη καταγράψει την αύξηση του επιπολασμού της κατάθλιψης και της αυτοκτονικότητας κατά 2,48 και 2,5 φορές αντίστοιχα (από 3,3% και 0,6% στο σύνολο του δείγματος το 2008 σε 8,2% και 1,5% το 2001) μέσα στα τρία πρώτα μόλις χρόνια της κρίσης (2008-2011).
-Αντίστοιχα, τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) ήδη καταδεικνύουν την κατά 11,6% αύξηση των ατόμων με προβληματική χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (και κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη), μεταξύ 2008 και 2010. Είναι δε εντυπωσιακό ότι στην ηλικιακή ομάδα των εξαρτημένων ατόμων ηλικίας 35-64 ετών η αντίστοιχη αύξηση φτάνει το 88%, υποδηλώνοντας πιθανόν ένα κύμα υποτροπών συνεπεία της τρέχουσας οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεών της (φτώχεια, ανεργία κ.τ.λ.).
-Τέλος, είναι ήδη γνωστό ότι η χώρα μας μεταξύ Ιουλίου 2010 και Δεκεμβρίου 2011 βρέθηκε αντιμέτωπη με τρεις σοβαρές επιδημίες (επιδημία του ιού του Δυτικού Νείλου στη Βόρεια Ελλάδα, επιδημία ελονοσίας στη Νότια Ελλάδα και την εν εξελίξει επιδημία του AIDS μεταξύ του πληθυσμού χρηστών ενδοφλέβιων ουσιών). Και οι τρεις σχετίζονται με τη χαλάρωση ή και εγκατάλειψη μέτρων δημόσιας υγείας (κωνωποκτονίες και δωρεάν διανομή συριγγών) συνεπεία της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας.
Οσο για τις έμμεσες συνέπειες της κρίσης, τα πράγματα εδώ φαίνεται να είναι όλο και πιο ξεκάθαρα:
-Μελέτη της ίδιας ομάδας επιστημόνων, η οποία αξιοποιεί τα στοιχεία της Ερευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ για σειρά ετών, δείχνει ότι η ιδιωτική δαπάνη υγείας στη χώρας μας σε σταθερές/αποπληθωρισμένες (άρα συγκρίσιμες) τιμές για πρώτη φορά έπειτα από μια δεκαετή πορεία συνεχούς αύξησης (1998-2008) παρουσιάζει σαφή κάμψη από το 2009 και μετά (μείωση της συνολικής ιδιωτικής δαπάνης υγείας σε απόλυτες τιμές κατά 16,2% μεταξύ 2008-2010). Η κάμψη αυτή δεν αποτυπώνει τίποτε άλλο παρά την αδυναμία των νοικοκυριών να πληρώσουν από την τσέπη τους για υπηρεσίες υγείας, συνεπεία της μείωσης της συνολικής τους αγοραστικής δύναμης.
-Από την άλλη, η ζήτηση για δημόσιες υπηρεσίες υγείας (βάσει επεξεργασίας των στοιχείων νοσηλευτικής κίνησης της ΕΛΣΤΑΤ και του υπουργείου Υγείας) μοιάζει να αυξάνεται εκθετικά κατά τη διάρκεια της κρίσης. Για παράδειγμα, οι ασθενείς οι νοσηλευθέντες στα δημόσια νοσοκομεία αυξήθηκαν κατά 37% μεταξύ 2009-2011. Ο δε ρυθμός αύξησης των νοσηλευθέντων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ την τριετία της κρίσης ήταν κατά 4,9 φορές υψηλότερος από τον ρυθμό αύξησης των νοσηλευθέντων κατά την περίοδο 2000-2008 προ κρίσης (11,3% μέση ετήσια αύξηση την περίοδο 2009-2011, έναντι 2,3% μέση ετήσια αύξηση την περίοδο 2000-2008).
Τη στιγμή λοιπόν που οι ανάγκες υγείας (εξαιτίας της αυξημένης νοσηρότητας) γίνονται όλο και πιο πιεστικές και τα ελληνικά νοικοκυριά συμπιέζουν τη ζήτησή τους για υπηρεσίες υγείας άμεσα συναρτώμενες από το εισόδημα, αυξάνοντας εκθετικά τη ζήτησή τους για δημόσιες υπηρεσίες υγείας, το ελληνικό κράτος απαντά στην κρίση με περιοριστικές πολιτικές, όπως η συρρίκνωση και η υποχρηματοδότηση του δημόσιου τομέα υγείας και η μετακύλιση του χρηματοδοτικού φορτίου του συστήματος υγείας στους ίδιους τους ασθενείς. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρεται ότι:
- Από το 2009 έως το 2011 οι συνολικές δαπάνες του υπουργείου Υγείας μειώθηκαν κατά 1,8 δισ. ευρώ (μια μείωση της τάξης του 23,7% σε μόλις δύο χρόνια).
- Στην ίδια περίοδο οι δαπάνες των δημόσιων νοσοκομείων μειώθηκαν κατά 0,74 δισ. ευρώ (μια μείωση της τάξης του 12,5%). Το 75% της μείωσης αυτής (δηλαδή 0,56 δισ. ευρώ) προήλθε από μείωση απλά του μισθολογικού κόστους στα δημόσια νοσοκομεία (περικοπές μισθών, υπερωριακής απασχόλησης, μειώσεις προσωπικού).
- Την ίδια στιγμή οι ασθενείς, μόνο το 2011 και μόνο από την εφαρμογή της καταβολής 5 ευρώ στα δημόσια νοσοκομεία, κατέβαλαν 25,7 εκατ. ευρώ για υπηρεσίες, οι οποίες ήταν δωρεάν κατά τη στιγμή της χρήσης πριν από την κρίση.
Οι περιοριστικές αυτές πολιτικές, κοινωνικά άδικες και δυνητικά επικίνδυνες για την υγεία του πληθυσμού σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, δεν αποτελούν φυσικά προνόμιο μόνο της Ελλάδας. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με ή χωρίς Μνημόνιο, οι πολιτικές λιτότητας λαμβάνουν επιδημικές διαστάσεις. Ιρλανδία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία ήδη προχώρησαν σε δραστικές μειώσεις της κρατικής χρηματοδότησης για την υγεία, σε πάγωμα ή μειώσεις των μισθών του υγειονομικού προσωπικού, σε πάγωμα των προσλήψεων. Καταλονία, Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο σχεδιάζουν το κλείσιμο δημόσιων νοσοκομειακών κλινικών στον όνομα των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα. Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία ήδη εισήγαγαν νέες απευθείας πληρωμές και αύξηση της συνεισφοράς των ασθενών στο κόστος των υπηρεσιών υγείας.
Ενα έγκλημα εκ προμελέτης;
Τα συμπεράσματα αυτά δεν είναι πρωτοφανή. Μελέτες επιστημόνων του χώρου της υγείας στο ΑΠΘ επισήμαιναν ήδη από το 2011 τα σημάδια της σημερινής ανθρωπιστικής κρίσης. Αυτό που διαπίστωναν κατ’ αρχήν είναι το γεγονός ότι το ίδιο το επίπεδο υγείας του πληθυσμού καθορίζεται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στις οποίες ζει. Οι χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις είναι σαφώς πιο ευάλωτες. Συστηματικά, και σε όλο τον κόσμο, ζουν λιγότερο και έχουν περισσότερα προβλήματα υγείας σε σύγκριση με τις ανώτερες τάξεις.
Ετσι σήμερα, η απώλεια της κοινωνικοοικονομικής ισορροπίας που προκαλεί η οικονομική καπιταλιστική κρίση, οδηγεί στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, στην αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας συνεπεία της ανεργίας, της υποαπασχόλησης, της εργασιακής επισφάλειας και της φτώχειας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι βάσει ευρωπαϊκών δεδομένων μια αύξηση της ανεργίας κατά 3% συνοδεύεται από αύξηση της θνησιμότητας από αυτοκτονίες και κατάχρηση αλκοόλ κατά 4,5% και 28%, αντίστοιχα.
Η συνεχιζόμενη επίθεση ενάντια στην εργασία οδηγεί στην εξαθλίωση ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού και πολλαπλασιάζει τα προβλήματα υγείας του.
Πολλά είναι τα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η κρίση τα τελευταία τριάντα χρόνια είχε τα ίδια χαρακτηριστικά, αντιμετωπίζεται με την ίδια συνταγή του ΔΝΤ και έχει τις ίδιες επιπτώσεις σε διάφορες περιοχές και χώρες του κόσμου.
Στην Αφρική κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 1981-1984, 150 εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν από έλλειψη τροφής, ενώ υπολογίζεται ότι 5 εκατομμύρια παιδιά πέθαναν από πείνα και άλλα αίτια σχετιζόμενα με τον υποσιτισμό.
Αντίστοιχα στη Λατινική Αμερική την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 1980-1984 παρατηρήθηκε δραματική αύξηση της παιδικής θνησιμότητας της οφειλόμενης σε διαρροϊκά σύνδρομα και σε αίτια σχετιζόμενα με τον υποσιτισμό στη Βολιβία, ενώ στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας καταγράφηκε απότομη άνοδος κατά την περίοδο 1983-1984 της παιδικής θνησιμότητας εξαιτίας κυρίως μιας επιδημίας ιλαράς.
Κατά την οικονομική κρίση της περιόδου 1997-1998 στη Νοτιοανατολική Ασία παρατηρήθηκαν αντίστοιχες επιπτώσεις στην υγεία με χαρακτηριστική, στην Ταϊλάνδη, αύξηση της θνησιμότητας της οφειλόμενης σε αυτοκτονίες στους άνδρες κατά 19,1%. Στην Κορέα καταγράφηκαν τριπλασιασμός της νοσηρότητας σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο, αύξηση της θνησιμότητας της οφειλόμενης σε αυτοκτονίες στους άνδρες κατά 45%, δεκαπλασιασμός των αστέγων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το παράδειγμα της Μαλαισίας, η κυβέρνηση της οποίας αρνήθηκε την επέμβαση του ΔΝΤ, διατήρησε και αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο παιδικός υποσιτισμός.
Στην Αργεντινή την περίοδο 1997-2002 καταγράφηκε μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 18%, τα 3/4 των νοικοκυριών υπέστησαν 20% μείωση του πραγματικού τους εισοδήματος. Ενώ οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στην υγεία αυξήθηκαν δραστικά, η συνολική κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας ελαττώθηκε από 669 σε 242 δολάρια και το 2002 το 40% του πληθυσμού ήταν ανασφάλιστο.
Αυτό δηλαδή που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα ήταν ορατό και γνωστό σε χώρες που είχαν χτυπηθεί από την οικονομική κρίση σε προγενέστερες φάσεις. Η ίδια λοιπόν η κοινωνικο-οικονομική κρίση παράγει νοσηρότητα. Οι ανάγκες για φροντίδα υγείας πολλαπλασιάζονται παράλληλα με την πτωχοποίηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού. Η πραγματικότητα αυτή προκαλεί μια σημαντική αύξηση της ζήτησης δημόσιων υπηρεσιών υγείας, παράλληλα με τη μείωση των ιδιωτικών δαπανών λόγω οικονομικής ανέχειας.
Ενας φαύλος κύκλος
Η καταστροφική πολιτική που περιγράφουν αυτές οι μελέτες συνοψίζεται δηλαδή ως εξής: ενώ αυξάνουν οι ανάγκες για φροντίδα υγείας, η αποδιάρθρωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας έχει επιτύχει να μη διατίθενται πλέον σημαντικές υπηρεσίες. Παράλληλα, οι ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες διατίθενται μεν, αλλά δεν είναι προσβάσιμες σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που δεν μπορεί να πληρώσει το κόστος τους. Ετσι πολλοί άρρωστοι με χρόνια νοσήματα (υπέρταση, διαβήτης κ.λπ.) αποφεύγουν πλέον τον τακτικό έλεγχο και συχνά καθυστερούν να ανανεώσουν τη φαρμακευτική αγωγή τους με προφανείς συνέπειες για την υγεία τους.
Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνεται ο φαύλος κύκλος της εξαθλίωσης, εφόσον οι αναγκαστικές δαπάνες υγείας αναδεικνύονται η πρώτη αιτία πτώχευσης νοικοκυριών.
Επειδή ιδιαίτερα οι επείγουσες και βαριές αρρώστιες δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν, οι δαπάνες υγείας αποτελούν την πρώτη αιτία χρεοκοπίας νοικοκυριών στη χώρα μας. Χρεοκοπία, η οποία υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης, επιδεινώνοντας και άλλο την υγεία του πληθυσμού. Με τον τρόπο αυτό αναπαράγεται η πολιτική της βαρβαρότητας που απειλεί μαζικά την υγεία του πληθυσμού.
Τον Ιανουάριο του 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε επισημάνει ότι «κάποιες χώρες διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται ιδίως οι αναπτυγμένες, οι οποίες θα χρειαστούν επείγουσα βοήθεια από το ΔΝΤ, καθώς πιθανόν θα τους επιβληθούν περιορισμοί στις δαπάνες κατά την περίοδο αποπληρωμής των δανείων».
Η πρόβλεψη αποδείχτηκε προφητική. Μ’ άλλα λόγια, αυτοί που σχεδίασαν και αποδέχτηκαν τα Μνημόνια είχαν υπόψη τους και το καμπανάκι που τους χτυπούσε ο πιο αρμόδιος διεθνής οργανισμός, προβλέποντας τις καταστροφικές επιπτώσεις της εφαρμοζόμενης πολιτικής στο χώρο της υγείας. Η επιλογή να μη δώσουν σημασία σ’ αυτή την προειδοποίηση ήταν σαφώς μια πολιτική απόφαση.
…………………………………………………………..
Η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα
Του Αλέξη Μπένου*
Τα δεδομένα από όλες τις μελέτες αλλά και η καθημερινή πραγματικότητα αποδεικνύουν ότι όντως βρισκόμαστε εν μέσω μιας σημαντικής ανθρωπιστικής και υγειονομικής κρίσης. Η δημόσια υγεία απειλείται σοβαρότατα. Η υγεία χιλιάδων ανθρώπων, όπως και η ίδια η ζωή τους, απειλείται άμεσα. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα δεν υπάρχουν πολλά διλήμματα για οιαδήποτε κυβέρνηση θέλει να ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί τον λαό.
Η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα και ως τέτοιο οφείλουμε να το προσεγγίζουμε. Πρέπει να γίνει προτεραιότητα στο πολιτικό και οικονομικό πρόγραμμα για την ανατροπή της σημερινής βαρβαρότητας.
- Αμεσα πρέπει να καταργηθούν όλοι οι μηχανισμοί που αποκλείουν την πρόσβαση στη φροντίδα υγείας. Παροχή υπηρεσιών φροντίδας υγείας δωρεάν σε όλους ανάλογα με τις ανάγκες που καθορίζονται από την υγεία τους.
- Η τρομακτική ανεργία οδηγεί αναγκαστικά στην κατάργηση του ΕΟΠΠΥ, ο οποίος στηρίζεται στην εξάρτηση της φροντίδας από την εργασία (εργαζόμενος άρα ασφαλισμένος, άνεργος άρα ανασφάλιστος) και τη μεταφορά των εισφορών στο σύστημα γενικής φορολογίας.
- Αμεσα μαζικές προσλήψεις επαγγελματιών υγείας για την κάλυψη των συνεχώς διογκούμενων αναγκών φροντίδας. Ενα ενιαίο δημόσιο σύστημα υπηρεσιών υγείας με επίκεντρο την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, το οποίο να λειτουργεί άρτια και να παρέχει υψηλής ποιότητας και επιστημονικά τεκμηριωμένες υπηρεσίες υγείας είναι όχι μόνον απαραίτητο αλλά και ρεαλιστικό σήμερα. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίησή του είναι η πολιτική επιλογή που σκοπεύει στην ανατροπή του σημερινού σάπιου και ιδιαίτερα επικίνδυνου πολιτικού πλαισίου.
(*) Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή ΑΠΘ
…………………………………………………….
Μήπως είναι ανώδυνο το Μνημόνιο;
Δεν συμφωνούν όλοι οι μελετητές του χώρου της υγείας στα συμπεράσματα των ερευνών που παρουσιάζουμε στις διπλανές στήλες. Εχει διατυπωθεί και η εντελώς αντίθετη άποψη και μάλιστα από τις στήλες εξίσου έγκριτων διεθνών περιοδικών. Σε άρθρο του που φιλοξενήθηκε στο BMJ (British Medical Journal) τον περασμένο Νοέμβριο ο καθηγητής Λυκούργος Λιαρόπουλος διαφωνεί με τις εικόνες «αποκάλυψης» που περιγράφονται από ορισμένους αναλυτές και υποστηρίζει ότι οι περικοπές των δαπανών στον χώρο της υγείας δεν θα αποβούν και τόσο καταστροφικές για την περίθαλψη των ασθενών.
Οι βασικές απόψεις που διατυπώνει ο κύριος Λιαρόπουλος συνοψίζονται στα παρακάτω επιχειρήματα:
«Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, έχω δώσει συνεντεύξεις σε μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιαπωνίας, της Ολλανδίας και της Ελλάδας. Μια σειρά επίμονων ερωτήσεων ήταν αν οι Ελληνες “πεθαίνουν στον δρόμο” ή τους “πετάνε έξω από τα νοσοκομεία”. Εφόσον οι ιστορίες τρόμου ανεβάζουν την κυκλοφορία των εφημερίδων, ο Τύπος έφτασε να ανακαλύπτει ακόμα και μητέρες που “στερήθηκαν τα μωρά τους μετά τη γέννα μέχρι να εξοφληθεί ο λογαριασμός στο κρατικό νοσοκομείο”. Γίνεται ακόμα λόγος για “δραματική αύξηση των αυτοκτονιών”. Ενα περσινό άρθρο στο περιοδικό Lancet, το οποίο αναφέρεται στην επιδείνωση των συνθηκών περίθαλψης, αναπαράγεται συνεχώς από τον ελληνικό Τύπο, αλλά επικρίθηκε από την ακαδημαϊκή κοινότητα ως άνευ αντικειμένου, διότι τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν παλιά. Ομως, όσον αφορά τις πραγματικές επιπτώσεις για την υγεία στις οποίες αναφερόταν το άρθρο, είναι σίγουρα πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε.
Οι άλλες εκθέσεις, επίσης, μεγαλοποιούν το ζήτημα. Το περιστατικό με τον υπερβάλλοντα ζήλο του διοικητή νοσοκομείου ο οποίος απαίτησε πληρωμή για να παραδώσει το μωρό δεν έχει επαναληφθεί. Υπάρχουν σποραδικές ενδείξεις από καθυστερήσεις ή ελλείψεις σε συγκεκριμένα νοσοκομεία κάποιες χρονικές περιόδους, αλλά όχι αποδείξεις για άρνηση υπηρεσιών προς τους ασθενείς. Η οικονομική κρίση έχει περιορίσει τη χρήση των υπηρεσιών υγείας για κάποιους ανθρώπους, αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι έχει επηρεάσει την περίθαλψη.
Οι απόπειρες αυτοκτονίας και η ζήτηση για ψυχιατρική βοήθεια έχουν πράγματι αυξηθεί, καθώς η Ελλάδα προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη χειρότερη οικονομική κρίση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ειδικοί λένε ότι οι αριθμοί είναι σχετικά χαμηλοί – λιγότεροι από 600 ετησίως. Αλλά η αύξηση στις αυτοκτονίες, στις απόπειρες αυτοκτονίας, η χρήση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, καθώς και η ανάγκη για ψυχιατρική φροντίδα, προκαλούν συναγερμό σε έναν λαό που δεν είναι εξοικειωμένος με το πρόβλημα».
Οι απόψεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση επιστημόνων του χώρου της υγείας. Μπορεί κανείς να πει ότι οι διαφωνίες ακόμα και σε επιστημονικά ζητήματα είναι αναμενόμενες, εφόσον σε κάποιο βαθμό επηρεάζονται η μεθοδολογία και τα συμπεράσματα από την πολιτική τοποθέτηση καθενός. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει κάτι σοβαρότερο. Οι δημοσιεύσεις στα επιστημονικά περιοδικά συνοδεύονται υποχρεωτικά από τη δήλωση του συγγραφέα σχετικά με ενδεχόμενη εμπλοκή του με το ζήτημα το οποίο πραγματεύεται. Το απαιτεί η επιστημονική δεοντολογία για προφανείς λόγους. Ο καθηγητής Λιαρόπουλος συνοδεύει το άρθρο του με τη δήλωση ότι δεν προκύπτει παρόμοια εμπλοκή του. Ομως η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική:
1. Ο καθηγητής Λιαρόπουλος από τις 14.1.2011 διορίστηκε με εντολή του γ.γ. του υπουργείο Υγείας Νικόλαου Πολύζου επικεφαλής της «Ομάδας Εργασίας» για την τροποποίηση των «υπηρεσιών υγείας» και για την «εφαρμογή του ανωτέρω έργου». Σημειωτέον ότι εκείνος που εισηγήθηκε τη συγκρότηση της ομάδας ήταν ο ίδιος ο κ. Λιαρόπουλος.
2. Την «αναδιάρθρωση» των νοσοκομείων μετά την ψήφιση του Μνημονίου είχε αναλάβει πάλι ο κ. Λιαρόπουλος από τον Δεκέμβριο του 2010, με απόφαση του τότε υπουργού Ανδρέα Λοβέρδου.
Κατανοητοί, λοιπόν, οι λόγοι που οδήγησαν τον κ. καθηγητή στη διατύπωση αυτών των θέσεων. Αυτό που δεν είναι κατανοητό είναι γιατί απέκρυψε αυτή την εξόφθαλμη σύγκρουση συμφερόντων από το δημοσίευμα στο BMJ.
…………………………………………………………
Διαβάστε
● Elias Kondilis, Stathis Gianna kopoulos, Magda Gavana, Ioanna Ierodiakonou, Howard Waitzkin, and Alexis Benos, «Economic Crisis, Restrictive Policies, and the Population’s Health and Health Care: The Greek Case». («American Journal of Public Health», April 18, 2013). Η πρόσφατη μελέτη που προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον.
● Elias Kondilis, Ioanna Iero diakonou, Magda Gavana, Stathis Giannakopoulos, and Alexis Benos, «Suicide mortality and economic crisis in Greece: men’s Achilles heel». («Journal of Epidemiology and Community Health», March 13, 2013).
● Elias Kondilis, Emmanouil Smyrnakis, Stathis Giannakopoulos, Theodoros Zdoukos, Steve Iliffe, and Alexis Benos, «Economic crisis and primary care reform in Greece: driving the wrong way?». («British Journal of General Practice», May, 2012).
● Αλέξης Μπένος, Ηλίας Κονδύλης, «Editorial: Υγεία, Εργασία και Σύστημα Υγείας» («Hugeia Εργασία», τ. 3, 2012)
● Ηλίας Κονδύλης «Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στις υπηρεσίες υγείας: διεθνή εμπειρικά δεδομένα και ελληνική πραγματικότητα» (Προφορική ανακοίνωση στο 2ο Πανελλήνιο Forum Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, Νοέμβριος 25-27, 2011,
Λάρισα).
● Stathis Giannakopoulos, Elias Kondilis, Magda Gavana, Emmanouil Smyrnakis, Thomai Stardeli, Alexandros Panos, Theodoros Zdoukos, Alexis Benos, «Capitalism, crisis and health care reform in Greece». (Προφορική ανακοίνωση στο 16ο Διεθνές Συνέδριο της International Association of Health Policy in Europe – IAHPE, Σεπτέμβριος 29, 2011, Aγκυρα, Τουρκία).
● Alexander Kentikelenis, Marina Karanikolos, Irene Papanicolas, Sanjay Basu, Martin McKee, David Stuckler «Health effects of financial crisis: omens of a Greek tragedy» («The Lancet», τ. 378,
22.10.2011).
……………………………………………….
ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ: Τάσος Κωστόπουλος, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς ios@efsyn.gr
Μια νέα έρευνα ομάδας επιστημόνων αποδεικνύει ότι η οικονομική κρίση έχει ήδη μετατραπεί σε επιδημιολογική και υγειονομική κρίση
Γράφει ο ΙΟΣ
Τις
μέρες που συμπληρώνονταν τρία χρόνια από την εξαγγελία της προσφυγής
της χώρας μας στον διεθνή μηχανισμό στήριξης δημοσιεύτηκε σε ένα
αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό διεθνούς κύρους μια μελέτη σχετικά με
τις συνέπειες της κρίσης και κυρίως της πολιτικής που εφαρμόζεται για
την αντιμετώπισή της. Η δημοσίευση της μελέτης αυτής προκάλεσε αίσθηση
σε όλο τον κόσμο. Εκτενή ρεπορτάζ σε διεθνή μέσα ενημέρωσης την
παρουσίασαν με τίτλους όπως «Η οικονομική κρίση πλήττει επιπλέον σοβαρά
την υγεία των Ελλήνων» ή «Μεγάλη αύξηση των αυτοκτονιών και των
δολοφονιών στην Ελλάδα μετά την κρίση».Η μελέτη αυτή προέρχεται από το Ελληνικό Παρατηρητήριο για την Ιδιωτικοποίηση του Συστήματος Υγείας και υπογράφεται από τους καθηγητές και ερευνητές του ΑΠΘ Ηλία Κονδύλη, Στάθη Γιαννακόπουλο, Μάγδα Γαβανά, Αλέξη Μπένο και Ιωάννα Ιεροδιακόνου, καθώς και από τον Howard Waitzkin, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού. Τα συμπεράσματα αυτής της ανακοίνωσης επιβεβαιώνουν τους φόβους που είχαν διατυπωθεί από τους πρώτους μήνες της εφαρμογής του Μνημονίου και τη βίαιη περιστολή των δημόσιων δαπανών στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών.
«Η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει επηρεάσει την ελληνική οικονομία με πρωτοφανή ένταση», διαπιστώνουν οι ερευνητές, «καθιστώντας την Ελλάδα έναν σημαντικό τόπο όπου δοκιμάζεται η σχέση μεταξύ κοινωνικοοικονομικών καθοριστικών παραγόντων και της ευημερίας του πληθυσμού».
Τα πρώτα συμπεράσματα αφορούν το ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες στους άνδρες που αυξήθηκε κατά 22,7% και 27,6%, αντίστοιχα, μεταξύ 2007 και 2009. «Αλλά και οι ψυχικές διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών και τα λοιμώδη νοσήματα παρουσίασαν επιδείνωση των τάσεων κατά το 2010 και το 2011. Η χρήση της δημόσιας ενδονοσοκομειακής παροχής υπηρεσιών και η αξιοποίηση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αυξήθηκαν κατά 6,2% και 21,9%, αντίστοιχα, μεταξύ των ετών 2010 και 2011, ενώ οι συνολικές δαπάνες του υπουργείου Υγείας μειώθηκαν κατά 23,7% μεταξύ 2009 και 2011».
Μια υγειονομική κρίση
Πρόκειται
για φαινόμενα που θα έπρεπε κανείς να αναμένει: «Σε μια περίοδο
οικονομικής κρίσης, η αύξηση των αναγκών φροντίδας της υγείας και η
αύξηση της ζήτησης για δημόσιες υπηρεσίες συγκρούονται με τις πολιτικές
λιτότητας και ιδιωτικοποιήσεων, εκθέτοντας την υγεία του πληθυσμού στην
Ελλάδα σε περαιτέρω κινδύνους».Η μελέτη αναφέρεται εκτενώς στις οικονομικές διαστάσεις της εφαρμογής των Μνημονίων και αναλύει τα πρώτα στοιχεία για την επίδραση της πολιτικής ακραίας λιτότητας στον χώρο της υγείας. Απευθυνθήκαμε στον Αλέξη Μπένο, καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, συντονιστή της επιστημονικής ομάδας που συνέταξε τη μελέτη και του ζητήσαμε να συνοψίσει τα συμπεράσματά της, σε συνδυασμό με νεότερα στοιχεία που έχουν προκύψει. Σύμφωνα με όσα μας είπε, στις σημερινές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες είναι ήδη δυστυχώς ορατά τα πρώτα σημάδια μετατροπής της τρέχουσας οικονομικής κρίσης σε επιδημιολογική και υγειονομική κρίση.
-Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η βρεφική θνησιμότητα, οι θάνατοι δηλαδή βρεφών κάτω του ενός έτους, αυξήθηκε στη χώρα μας κατά 51% μεταξύ 2008 και 2011 (από 2,65 θανάτους ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων το 2008 σε 4 θανάτους ανά 1.000 γεννήσεις ζώντων το 2011), αντανακλώντας με άμεσο και ευθύ τρόπο την επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στην Ελλάδα.
-Σύμφωνα επίσης με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, η θνησιμότητα από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες στον γενικό πληθυσμό αυξήθηκε κατά 11,5% και 40% αντίστοιχα μεταξύ 2007 και 2010 (από 2,6 και 1,0 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους αντίστοιχα το 2008 σε 2,9 και 1,4 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους το 2010).
-Στον ανδρικό πληθυσμό παραγωγικής ηλικίας (κάτω δηλαδή των 65 ετών), ο οποίος και δέχτηκε τη μεγαλύτερη συγκριτικά πίεση της ανεργίας, οι αυξήσεις της θνησιμότητας από αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες είναι σαφώς πιο έκδηλες. Μελέτη που αξιοποιεί στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τα έτη 1997-2009 είχε ήδη δείξει ότι το 2008 και το 2009 η θνησιμότητα από αυτοκτονίες, ανθρωποκτονίες και λοιμώδη νοσήματα στον ανδρικό πληθυσμό στην Ελλάδα ήταν σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με την αναμενόμενη βάσει των τάσεων θνησιμότητας της δεκαετίας 1997-2007, της δεκαετίας δηλαδή προ κρίσης. Νέα μελέτη της ίδιας ομάδας επιστημόνων που αξιοποιεί στοιχεία της Eurostat αυτή τη φορά για τα έτη 2000-2010 επιβεβαιώνει δυστυχώς τις τάσεις αυτές, καταδεικνύοντας ότι η θνησιμότητα από αυτοκτονίες στον ανδρικό πληθυσμό κάτω των 65 ετών αυξήθηκε κατά 20% μεταξύ 2007-2010.
Επιπρόσθετα, σε επίπεδο νοσηρότητας, μια σειρά ήδη δημοσιευμένων μελετών καταγράφει τη σοβαρή επιδείνωση της επίπτωσης των ψυχικών και λοιμωδών νοσημάτων στον γενικό πληθυσμό της χώρας:
-Τα αποτελέσματα τριών πανελλαδικών τηλεφωνικών ερευνών έχουν ήδη καταγράψει την αύξηση του επιπολασμού της κατάθλιψης και της αυτοκτονικότητας κατά 2,48 και 2,5 φορές αντίστοιχα (από 3,3% και 0,6% στο σύνολο του δείγματος το 2008 σε 8,2% και 1,5% το 2001) μέσα στα τρία πρώτα μόλις χρόνια της κρίσης (2008-2011).
-Αντίστοιχα, τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) ήδη καταδεικνύουν την κατά 11,6% αύξηση των ατόμων με προβληματική χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (και κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη), μεταξύ 2008 και 2010. Είναι δε εντυπωσιακό ότι στην ηλικιακή ομάδα των εξαρτημένων ατόμων ηλικίας 35-64 ετών η αντίστοιχη αύξηση φτάνει το 88%, υποδηλώνοντας πιθανόν ένα κύμα υποτροπών συνεπεία της τρέχουσας οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεών της (φτώχεια, ανεργία κ.τ.λ.).
-Τέλος, είναι ήδη γνωστό ότι η χώρα μας μεταξύ Ιουλίου 2010 και Δεκεμβρίου 2011 βρέθηκε αντιμέτωπη με τρεις σοβαρές επιδημίες (επιδημία του ιού του Δυτικού Νείλου στη Βόρεια Ελλάδα, επιδημία ελονοσίας στη Νότια Ελλάδα και την εν εξελίξει επιδημία του AIDS μεταξύ του πληθυσμού χρηστών ενδοφλέβιων ουσιών). Και οι τρεις σχετίζονται με τη χαλάρωση ή και εγκατάλειψη μέτρων δημόσιας υγείας (κωνωποκτονίες και δωρεάν διανομή συριγγών) συνεπεία της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας.
Οσο για τις έμμεσες συνέπειες της κρίσης, τα πράγματα εδώ φαίνεται να είναι όλο και πιο ξεκάθαρα:
-Μελέτη της ίδιας ομάδας επιστημόνων, η οποία αξιοποιεί τα στοιχεία της Ερευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ για σειρά ετών, δείχνει ότι η ιδιωτική δαπάνη υγείας στη χώρας μας σε σταθερές/αποπληθωρισμένες (άρα συγκρίσιμες) τιμές για πρώτη φορά έπειτα από μια δεκαετή πορεία συνεχούς αύξησης (1998-2008) παρουσιάζει σαφή κάμψη από το 2009 και μετά (μείωση της συνολικής ιδιωτικής δαπάνης υγείας σε απόλυτες τιμές κατά 16,2% μεταξύ 2008-2010). Η κάμψη αυτή δεν αποτυπώνει τίποτε άλλο παρά την αδυναμία των νοικοκυριών να πληρώσουν από την τσέπη τους για υπηρεσίες υγείας, συνεπεία της μείωσης της συνολικής τους αγοραστικής δύναμης.
-Από την άλλη, η ζήτηση για δημόσιες υπηρεσίες υγείας (βάσει επεξεργασίας των στοιχείων νοσηλευτικής κίνησης της ΕΛΣΤΑΤ και του υπουργείου Υγείας) μοιάζει να αυξάνεται εκθετικά κατά τη διάρκεια της κρίσης. Για παράδειγμα, οι ασθενείς οι νοσηλευθέντες στα δημόσια νοσοκομεία αυξήθηκαν κατά 37% μεταξύ 2009-2011. Ο δε ρυθμός αύξησης των νοσηλευθέντων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ την τριετία της κρίσης ήταν κατά 4,9 φορές υψηλότερος από τον ρυθμό αύξησης των νοσηλευθέντων κατά την περίοδο 2000-2008 προ κρίσης (11,3% μέση ετήσια αύξηση την περίοδο 2009-2011, έναντι 2,3% μέση ετήσια αύξηση την περίοδο 2000-2008).
Τη στιγμή λοιπόν που οι ανάγκες υγείας (εξαιτίας της αυξημένης νοσηρότητας) γίνονται όλο και πιο πιεστικές και τα ελληνικά νοικοκυριά συμπιέζουν τη ζήτησή τους για υπηρεσίες υγείας άμεσα συναρτώμενες από το εισόδημα, αυξάνοντας εκθετικά τη ζήτησή τους για δημόσιες υπηρεσίες υγείας, το ελληνικό κράτος απαντά στην κρίση με περιοριστικές πολιτικές, όπως η συρρίκνωση και η υποχρηματοδότηση του δημόσιου τομέα υγείας και η μετακύλιση του χρηματοδοτικού φορτίου του συστήματος υγείας στους ίδιους τους ασθενείς. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρεται ότι:
- Από το 2009 έως το 2011 οι συνολικές δαπάνες του υπουργείου Υγείας μειώθηκαν κατά 1,8 δισ. ευρώ (μια μείωση της τάξης του 23,7% σε μόλις δύο χρόνια).
- Στην ίδια περίοδο οι δαπάνες των δημόσιων νοσοκομείων μειώθηκαν κατά 0,74 δισ. ευρώ (μια μείωση της τάξης του 12,5%). Το 75% της μείωσης αυτής (δηλαδή 0,56 δισ. ευρώ) προήλθε από μείωση απλά του μισθολογικού κόστους στα δημόσια νοσοκομεία (περικοπές μισθών, υπερωριακής απασχόλησης, μειώσεις προσωπικού).
- Την ίδια στιγμή οι ασθενείς, μόνο το 2011 και μόνο από την εφαρμογή της καταβολής 5 ευρώ στα δημόσια νοσοκομεία, κατέβαλαν 25,7 εκατ. ευρώ για υπηρεσίες, οι οποίες ήταν δωρεάν κατά τη στιγμή της χρήσης πριν από την κρίση.
Οι περιοριστικές αυτές πολιτικές, κοινωνικά άδικες και δυνητικά επικίνδυνες για την υγεία του πληθυσμού σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, δεν αποτελούν φυσικά προνόμιο μόνο της Ελλάδας. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με ή χωρίς Μνημόνιο, οι πολιτικές λιτότητας λαμβάνουν επιδημικές διαστάσεις. Ιρλανδία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία ήδη προχώρησαν σε δραστικές μειώσεις της κρατικής χρηματοδότησης για την υγεία, σε πάγωμα ή μειώσεις των μισθών του υγειονομικού προσωπικού, σε πάγωμα των προσλήψεων. Καταλονία, Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο σχεδιάζουν το κλείσιμο δημόσιων νοσοκομειακών κλινικών στον όνομα των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα. Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία ήδη εισήγαγαν νέες απευθείας πληρωμές και αύξηση της συνεισφοράς των ασθενών στο κόστος των υπηρεσιών υγείας.
Ενα έγκλημα εκ προμελέτης;
Τα συμπεράσματα αυτά δεν είναι πρωτοφανή. Μελέτες επιστημόνων του χώρου της υγείας στο ΑΠΘ επισήμαιναν ήδη από το 2011 τα σημάδια της σημερινής ανθρωπιστικής κρίσης. Αυτό που διαπίστωναν κατ’ αρχήν είναι το γεγονός ότι το ίδιο το επίπεδο υγείας του πληθυσμού καθορίζεται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στις οποίες ζει. Οι χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις είναι σαφώς πιο ευάλωτες. Συστηματικά, και σε όλο τον κόσμο, ζουν λιγότερο και έχουν περισσότερα προβλήματα υγείας σε σύγκριση με τις ανώτερες τάξεις.
Ετσι σήμερα, η απώλεια της κοινωνικοοικονομικής ισορροπίας που προκαλεί η οικονομική καπιταλιστική κρίση, οδηγεί στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, στην αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας συνεπεία της ανεργίας, της υποαπασχόλησης, της εργασιακής επισφάλειας και της φτώχειας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι βάσει ευρωπαϊκών δεδομένων μια αύξηση της ανεργίας κατά 3% συνοδεύεται από αύξηση της θνησιμότητας από αυτοκτονίες και κατάχρηση αλκοόλ κατά 4,5% και 28%, αντίστοιχα.
Η συνεχιζόμενη επίθεση ενάντια στην εργασία οδηγεί στην εξαθλίωση ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού και πολλαπλασιάζει τα προβλήματα υγείας του.
Πολλά είναι τα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η κρίση τα τελευταία τριάντα χρόνια είχε τα ίδια χαρακτηριστικά, αντιμετωπίζεται με την ίδια συνταγή του ΔΝΤ και έχει τις ίδιες επιπτώσεις σε διάφορες περιοχές και χώρες του κόσμου.
Στην Αφρική κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 1981-1984, 150 εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν από έλλειψη τροφής, ενώ υπολογίζεται ότι 5 εκατομμύρια παιδιά πέθαναν από πείνα και άλλα αίτια σχετιζόμενα με τον υποσιτισμό.
Αντίστοιχα στη Λατινική Αμερική την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 1980-1984 παρατηρήθηκε δραματική αύξηση της παιδικής θνησιμότητας της οφειλόμενης σε διαρροϊκά σύνδρομα και σε αίτια σχετιζόμενα με τον υποσιτισμό στη Βολιβία, ενώ στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας καταγράφηκε απότομη άνοδος κατά την περίοδο 1983-1984 της παιδικής θνησιμότητας εξαιτίας κυρίως μιας επιδημίας ιλαράς.
Κατά την οικονομική κρίση της περιόδου 1997-1998 στη Νοτιοανατολική Ασία παρατηρήθηκαν αντίστοιχες επιπτώσεις στην υγεία με χαρακτηριστική, στην Ταϊλάνδη, αύξηση της θνησιμότητας της οφειλόμενης σε αυτοκτονίες στους άνδρες κατά 19,1%. Στην Κορέα καταγράφηκαν τριπλασιασμός της νοσηρότητας σε σχέση με την προ κρίσης περίοδο, αύξηση της θνησιμότητας της οφειλόμενης σε αυτοκτονίες στους άνδρες κατά 45%, δεκαπλασιασμός των αστέγων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το παράδειγμα της Μαλαισίας, η κυβέρνηση της οποίας αρνήθηκε την επέμβαση του ΔΝΤ, διατήρησε και αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο παιδικός υποσιτισμός.
Στην Αργεντινή την περίοδο 1997-2002 καταγράφηκε μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 18%, τα 3/4 των νοικοκυριών υπέστησαν 20% μείωση του πραγματικού τους εισοδήματος. Ενώ οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στην υγεία αυξήθηκαν δραστικά, η συνολική κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας ελαττώθηκε από 669 σε 242 δολάρια και το 2002 το 40% του πληθυσμού ήταν ανασφάλιστο.
Αυτό δηλαδή που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα ήταν ορατό και γνωστό σε χώρες που είχαν χτυπηθεί από την οικονομική κρίση σε προγενέστερες φάσεις. Η ίδια λοιπόν η κοινωνικο-οικονομική κρίση παράγει νοσηρότητα. Οι ανάγκες για φροντίδα υγείας πολλαπλασιάζονται παράλληλα με την πτωχοποίηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού. Η πραγματικότητα αυτή προκαλεί μια σημαντική αύξηση της ζήτησης δημόσιων υπηρεσιών υγείας, παράλληλα με τη μείωση των ιδιωτικών δαπανών λόγω οικονομικής ανέχειας.
Ενας φαύλος κύκλος
Η καταστροφική πολιτική που περιγράφουν αυτές οι μελέτες συνοψίζεται δηλαδή ως εξής: ενώ αυξάνουν οι ανάγκες για φροντίδα υγείας, η αποδιάρθρωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας έχει επιτύχει να μη διατίθενται πλέον σημαντικές υπηρεσίες. Παράλληλα, οι ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες διατίθενται μεν, αλλά δεν είναι προσβάσιμες σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που δεν μπορεί να πληρώσει το κόστος τους. Ετσι πολλοί άρρωστοι με χρόνια νοσήματα (υπέρταση, διαβήτης κ.λπ.) αποφεύγουν πλέον τον τακτικό έλεγχο και συχνά καθυστερούν να ανανεώσουν τη φαρμακευτική αγωγή τους με προφανείς συνέπειες για την υγεία τους.
Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνεται ο φαύλος κύκλος της εξαθλίωσης, εφόσον οι αναγκαστικές δαπάνες υγείας αναδεικνύονται η πρώτη αιτία πτώχευσης νοικοκυριών.
Επειδή ιδιαίτερα οι επείγουσες και βαριές αρρώστιες δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν, οι δαπάνες υγείας αποτελούν την πρώτη αιτία χρεοκοπίας νοικοκυριών στη χώρα μας. Χρεοκοπία, η οποία υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης, επιδεινώνοντας και άλλο την υγεία του πληθυσμού. Με τον τρόπο αυτό αναπαράγεται η πολιτική της βαρβαρότητας που απειλεί μαζικά την υγεία του πληθυσμού.
Τον Ιανουάριο του 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε επισημάνει ότι «κάποιες χώρες διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται ιδίως οι αναπτυγμένες, οι οποίες θα χρειαστούν επείγουσα βοήθεια από το ΔΝΤ, καθώς πιθανόν θα τους επιβληθούν περιορισμοί στις δαπάνες κατά την περίοδο αποπληρωμής των δανείων».
Η πρόβλεψη αποδείχτηκε προφητική. Μ’ άλλα λόγια, αυτοί που σχεδίασαν και αποδέχτηκαν τα Μνημόνια είχαν υπόψη τους και το καμπανάκι που τους χτυπούσε ο πιο αρμόδιος διεθνής οργανισμός, προβλέποντας τις καταστροφικές επιπτώσεις της εφαρμοζόμενης πολιτικής στο χώρο της υγείας. Η επιλογή να μη δώσουν σημασία σ’ αυτή την προειδοποίηση ήταν σαφώς μια πολιτική απόφαση.
…………………………………………………………..
Η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα
Του Αλέξη Μπένου*
Τα δεδομένα από όλες τις μελέτες αλλά και η καθημερινή πραγματικότητα αποδεικνύουν ότι όντως βρισκόμαστε εν μέσω μιας σημαντικής ανθρωπιστικής και υγειονομικής κρίσης. Η δημόσια υγεία απειλείται σοβαρότατα. Η υγεία χιλιάδων ανθρώπων, όπως και η ίδια η ζωή τους, απειλείται άμεσα. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα δεν υπάρχουν πολλά διλήμματα για οιαδήποτε κυβέρνηση θέλει να ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί τον λαό.
Η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα και ως τέτοιο οφείλουμε να το προσεγγίζουμε. Πρέπει να γίνει προτεραιότητα στο πολιτικό και οικονομικό πρόγραμμα για την ανατροπή της σημερινής βαρβαρότητας.
- Αμεσα πρέπει να καταργηθούν όλοι οι μηχανισμοί που αποκλείουν την πρόσβαση στη φροντίδα υγείας. Παροχή υπηρεσιών φροντίδας υγείας δωρεάν σε όλους ανάλογα με τις ανάγκες που καθορίζονται από την υγεία τους.
- Η τρομακτική ανεργία οδηγεί αναγκαστικά στην κατάργηση του ΕΟΠΠΥ, ο οποίος στηρίζεται στην εξάρτηση της φροντίδας από την εργασία (εργαζόμενος άρα ασφαλισμένος, άνεργος άρα ανασφάλιστος) και τη μεταφορά των εισφορών στο σύστημα γενικής φορολογίας.
- Αμεσα μαζικές προσλήψεις επαγγελματιών υγείας για την κάλυψη των συνεχώς διογκούμενων αναγκών φροντίδας. Ενα ενιαίο δημόσιο σύστημα υπηρεσιών υγείας με επίκεντρο την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, το οποίο να λειτουργεί άρτια και να παρέχει υψηλής ποιότητας και επιστημονικά τεκμηριωμένες υπηρεσίες υγείας είναι όχι μόνον απαραίτητο αλλά και ρεαλιστικό σήμερα. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίησή του είναι η πολιτική επιλογή που σκοπεύει στην ανατροπή του σημερινού σάπιου και ιδιαίτερα επικίνδυνου πολιτικού πλαισίου.
(*) Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή ΑΠΘ
…………………………………………………….
Μήπως είναι ανώδυνο το Μνημόνιο;
Δεν συμφωνούν όλοι οι μελετητές του χώρου της υγείας στα συμπεράσματα των ερευνών που παρουσιάζουμε στις διπλανές στήλες. Εχει διατυπωθεί και η εντελώς αντίθετη άποψη και μάλιστα από τις στήλες εξίσου έγκριτων διεθνών περιοδικών. Σε άρθρο του που φιλοξενήθηκε στο BMJ (British Medical Journal) τον περασμένο Νοέμβριο ο καθηγητής Λυκούργος Λιαρόπουλος διαφωνεί με τις εικόνες «αποκάλυψης» που περιγράφονται από ορισμένους αναλυτές και υποστηρίζει ότι οι περικοπές των δαπανών στον χώρο της υγείας δεν θα αποβούν και τόσο καταστροφικές για την περίθαλψη των ασθενών.
Οι βασικές απόψεις που διατυπώνει ο κύριος Λιαρόπουλος συνοψίζονται στα παρακάτω επιχειρήματα:
«Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, έχω δώσει συνεντεύξεις σε μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιαπωνίας, της Ολλανδίας και της Ελλάδας. Μια σειρά επίμονων ερωτήσεων ήταν αν οι Ελληνες “πεθαίνουν στον δρόμο” ή τους “πετάνε έξω από τα νοσοκομεία”. Εφόσον οι ιστορίες τρόμου ανεβάζουν την κυκλοφορία των εφημερίδων, ο Τύπος έφτασε να ανακαλύπτει ακόμα και μητέρες που “στερήθηκαν τα μωρά τους μετά τη γέννα μέχρι να εξοφληθεί ο λογαριασμός στο κρατικό νοσοκομείο”. Γίνεται ακόμα λόγος για “δραματική αύξηση των αυτοκτονιών”. Ενα περσινό άρθρο στο περιοδικό Lancet, το οποίο αναφέρεται στην επιδείνωση των συνθηκών περίθαλψης, αναπαράγεται συνεχώς από τον ελληνικό Τύπο, αλλά επικρίθηκε από την ακαδημαϊκή κοινότητα ως άνευ αντικειμένου, διότι τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν παλιά. Ομως, όσον αφορά τις πραγματικές επιπτώσεις για την υγεία στις οποίες αναφερόταν το άρθρο, είναι σίγουρα πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε.
Οι άλλες εκθέσεις, επίσης, μεγαλοποιούν το ζήτημα. Το περιστατικό με τον υπερβάλλοντα ζήλο του διοικητή νοσοκομείου ο οποίος απαίτησε πληρωμή για να παραδώσει το μωρό δεν έχει επαναληφθεί. Υπάρχουν σποραδικές ενδείξεις από καθυστερήσεις ή ελλείψεις σε συγκεκριμένα νοσοκομεία κάποιες χρονικές περιόδους, αλλά όχι αποδείξεις για άρνηση υπηρεσιών προς τους ασθενείς. Η οικονομική κρίση έχει περιορίσει τη χρήση των υπηρεσιών υγείας για κάποιους ανθρώπους, αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι έχει επηρεάσει την περίθαλψη.
Οι απόπειρες αυτοκτονίας και η ζήτηση για ψυχιατρική βοήθεια έχουν πράγματι αυξηθεί, καθώς η Ελλάδα προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη χειρότερη οικονομική κρίση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ειδικοί λένε ότι οι αριθμοί είναι σχετικά χαμηλοί – λιγότεροι από 600 ετησίως. Αλλά η αύξηση στις αυτοκτονίες, στις απόπειρες αυτοκτονίας, η χρήση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, καθώς και η ανάγκη για ψυχιατρική φροντίδα, προκαλούν συναγερμό σε έναν λαό που δεν είναι εξοικειωμένος με το πρόβλημα».
Οι απόψεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση επιστημόνων του χώρου της υγείας. Μπορεί κανείς να πει ότι οι διαφωνίες ακόμα και σε επιστημονικά ζητήματα είναι αναμενόμενες, εφόσον σε κάποιο βαθμό επηρεάζονται η μεθοδολογία και τα συμπεράσματα από την πολιτική τοποθέτηση καθενός. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει κάτι σοβαρότερο. Οι δημοσιεύσεις στα επιστημονικά περιοδικά συνοδεύονται υποχρεωτικά από τη δήλωση του συγγραφέα σχετικά με ενδεχόμενη εμπλοκή του με το ζήτημα το οποίο πραγματεύεται. Το απαιτεί η επιστημονική δεοντολογία για προφανείς λόγους. Ο καθηγητής Λιαρόπουλος συνοδεύει το άρθρο του με τη δήλωση ότι δεν προκύπτει παρόμοια εμπλοκή του. Ομως η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική:
1. Ο καθηγητής Λιαρόπουλος από τις 14.1.2011 διορίστηκε με εντολή του γ.γ. του υπουργείο Υγείας Νικόλαου Πολύζου επικεφαλής της «Ομάδας Εργασίας» για την τροποποίηση των «υπηρεσιών υγείας» και για την «εφαρμογή του ανωτέρω έργου». Σημειωτέον ότι εκείνος που εισηγήθηκε τη συγκρότηση της ομάδας ήταν ο ίδιος ο κ. Λιαρόπουλος.
2. Την «αναδιάρθρωση» των νοσοκομείων μετά την ψήφιση του Μνημονίου είχε αναλάβει πάλι ο κ. Λιαρόπουλος από τον Δεκέμβριο του 2010, με απόφαση του τότε υπουργού Ανδρέα Λοβέρδου.
Κατανοητοί, λοιπόν, οι λόγοι που οδήγησαν τον κ. καθηγητή στη διατύπωση αυτών των θέσεων. Αυτό που δεν είναι κατανοητό είναι γιατί απέκρυψε αυτή την εξόφθαλμη σύγκρουση συμφερόντων από το δημοσίευμα στο BMJ.
…………………………………………………………
Διαβάστε
● Elias Kondilis, Stathis Gianna kopoulos, Magda Gavana, Ioanna Ierodiakonou, Howard Waitzkin, and Alexis Benos, «Economic Crisis, Restrictive Policies, and the Population’s Health and Health Care: The Greek Case». («American Journal of Public Health», April 18, 2013). Η πρόσφατη μελέτη που προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον.
● Elias Kondilis, Ioanna Iero diakonou, Magda Gavana, Stathis Giannakopoulos, and Alexis Benos, «Suicide mortality and economic crisis in Greece: men’s Achilles heel». («Journal of Epidemiology and Community Health», March 13, 2013).
● Elias Kondilis, Emmanouil Smyrnakis, Stathis Giannakopoulos, Theodoros Zdoukos, Steve Iliffe, and Alexis Benos, «Economic crisis and primary care reform in Greece: driving the wrong way?». («British Journal of General Practice», May, 2012).
● Αλέξης Μπένος, Ηλίας Κονδύλης, «Editorial: Υγεία, Εργασία και Σύστημα Υγείας» («Hugeia Εργασία», τ. 3, 2012)
● Ηλίας Κονδύλης «Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στις υπηρεσίες υγείας: διεθνή εμπειρικά δεδομένα και ελληνική πραγματικότητα» (Προφορική ανακοίνωση στο 2ο Πανελλήνιο Forum Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής, Νοέμβριος 25-27, 2011,
Λάρισα).
● Stathis Giannakopoulos, Elias Kondilis, Magda Gavana, Emmanouil Smyrnakis, Thomai Stardeli, Alexandros Panos, Theodoros Zdoukos, Alexis Benos, «Capitalism, crisis and health care reform in Greece». (Προφορική ανακοίνωση στο 16ο Διεθνές Συνέδριο της International Association of Health Policy in Europe – IAHPE, Σεπτέμβριος 29, 2011, Aγκυρα, Τουρκία).
● Alexander Kentikelenis, Marina Karanikolos, Irene Papanicolas, Sanjay Basu, Martin McKee, David Stuckler «Health effects of financial crisis: omens of a Greek tragedy» («The Lancet», τ. 378,
22.10.2011).
……………………………………………….
ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ: Τάσος Κωστόπουλος, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς ios@efsyn.gr
28/04/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου